Γράφει ο Βασίλης Κωστόπουλος
Τα σύγχρονα θέματα της προστασίας της φύσης, της βιοποικιλότητας και της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής έχουν εδραιωθεί πλέον στην ευρωπαϊκή πολιτική agenda και όλοι οι πολιτικοί σχηματισμοί διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους τη περιβαλλοντική τους ευαισθησία.
Η σημερινή «ευαισθησία» δεν είναι τυχαία, αλλά αποτέλεσμα της διαχρονικής εξέλιξης της επιστήμης, των ανθρώπινων κοινωνιών αλλά και των πολιτικών ιδεολογιών σε σχέση με την αρχέγονη θεώρηση της φύσης ως πόρου συνεχούς και ελεύθερης ανθρώπινης εκμετάλλευσης.
Για την ιστορία πρέπει να γνωρίζουμε ότι η θεσμική προστασία της φύσης, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας δεν ξεκίνησε από το πολιτικό στίβο και τα Εθνικά Κοινοβούλια ή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Ο ΟΗΕ από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 άρχισε να επεξεργάζεται τα διάφορα περιβαλλοντικά θέματα και σταδιακά προώθησε με απόλυτη επιτυχία ένα σημαντικό αριθμό παγκόσμιων συνθηκών που αφορούν τη προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας όπως:
1. Η Σύμβαση RAMSAR το 1971 για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων και βιοτόπων.
2. Η Σύμβαση για την προστασία της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς Παρίσι 1972.
3. Η Σύμβαση του Λονδίνου το 1972 για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από απορρίψεις καταλοίπων και άλλων ειδών.
4. Η Σύμβαση της Βέρνης το 1979 για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης.
5. Η Σύμβαση του Ελσίνκι το 1992 για την προστασία και χρήση των διασυνοριακών υδάτων και των διεθνών λιμνών.
Kαι φθάσαμε στο Ρίο το 1992 όπου και αναδείχθηκε η Παγκόσμια Σύμβαση για την Προστασία της Βιοποικιλότητας.
Στο χώρο της Ευρωπαϊκής πολιτικής το περιβάλλον σαν θέμα άρχισε να μπαίνει στην agenda αρκετά αργότερα αφού το πρώτο Πράσινο Κόμμα της Ευρώπης δημιουργήθηκε στη Γερμανία το 1980 και έγινε κυρίως γνωστό για τον αγώνα του κατά της πυρηνικής ενέργειας. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν όλα τα Ευρωπαϊκά Πολιτικά Κόμματα άρχισαν να διατυπώνουν πράσινες ιδεολογίες στα καταστατικά τους κείμενα και στις πολιτικές τους.
Σύμφωνα όμως με τους ιστορικούς η ευρωπαϊκή πρωτιά στη διατύπωση περιβαλλοντικών ιδεολογιών δεν ανήκει στους Πράσινους, αλλά στο Γερμανικό εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα που θέσπισε περιβαλλοντικούς νόμους και προγράμματα από τη δεκαετία του 1930. Το αέναο δάσος (Dauerwald-1935) στόχευε στην ορθολογική διαχείριση των δασών και στο περιορισμό της ρύπανσης της ατμόσφαιρας και των υδάτων.
Η διατύπωση «Αναγνωρίζουμε ότι ο διαχωρισμός του ανθρώπου από τη φύση, από την ολότητα της ζωής, οδηγεί στη καταστροφή του ανθρώπινου είδους και στο θάνατο των εθνών. Μόνο μέσω μιας επανενσωμάτωσης του ανθρώπινου είδους με τη φύση θα μπορέσουν οι άνθρωποι μας να γίνουν δυνατότεροι» δεν ανήκει σε κάποια «διάσημη» περιβαλλοντική οργάνωση αλλά στη πράσινη πτέρυγα του Γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού το 1933.
Εξίσου όμως σοκαριστική είναι μια αντίστοιχη περίπτωση στο χώρο της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Γνωρίζουμε ότι η αναδάσωση καμένων δασικών εκτάσεων και η δημιουργία νέων δασών θεωρούνται μεγάλης σημασίας παρεμβάσεις που εντάσσονται στο τρίτο μηχανισμό του πρωτοκόλλου του ΚΥΟΤΟ που ονομάζεται Κοινή Εφαρμογή (Joint Implementation). Σύμφωνα όμως με πρόσφατη ανακοίνωση σε επιστημονικό περιοδικό του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η ιδέα της δημιουργίας νέων δασών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είχε τη πατρότητα της στον Ιωσήφ Στάλιν το 1948. Το μεγάλο σχέδιο του Στάλιν για τη μετατροπή της φύσης αφορούσε τη μετατροπή 57 εκατομμυρίων στρεμμάτων ρωσικής στέπας σε δάση. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του εγχειρήματος σημειώνουμε ότι η Πελοπόννησος είναι περίπου 21 εκατομμύρια στρέμματα.
Αφίσα της εποχής για το σχέδιο του Στάλιν
Το σχέδιο του Στάλιν δεν προχώρησε με επιτυχία αλλά φέρνει στην επιφάνεια μια άλλη ιδιότητα του Στάλιν που πρόσφατα (2009) έγινε γνωστή από σχετική ανακοίνωση της Βασιλικής Μετεωρολογικής Κοινότητας (Royal Meteorological Society) της Αγγλίας . Ο Joseph Dzhugashvili που έγινε αργότερα γνωστός ως Στάλιν, εργάστηκε σαν μετεωρολόγος στο Μετεωρολογικό Παρατηρητήριο της πόλης Tiflis που δεν είναι άλλη από τη σημερινή πρωτεύουσα της Γεωργίας Tbilisi.
Δεν γνωρίζω ποιες άλλες αποκαλύψεις θα έρθουν στο φως από τους «φυσιοδίφες» της περιβαλλοντικής ιστορίας αλλά θα είχε ενδιαφέρον να καταγραφεί κάποτε και η δική μας, που σίγουρα θα έχει τις πρωτιές της είτε αυτές είναι θετικές είτε αρνητικές.
